بورس کالا، بازاری است که کالاهای مختلفی در آن عرضه می‌شود. قیمت کالاهایی که در این بازار عرضه میشوند، بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. در بازار بورس کالا، انواع کالای مختلف مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، فرآورده‌های نفتی و غیره عرضه می‌شود. علاوه بر این می‌توان در بازار بورس کالا، انواع خودروهای عرضه شده را خریداری کرد. به طور کلی هنگامی که این بازار گسترده‌تر شد و افراد مختلفی وارد آن شدند، به تبع کالاهای بیش‌تری هم وارد این بازار شد.
_1712673558.jpg)
بورس کالا
در بازار بورس کالا، عموماً کالاهای خام و فرآوری نشده به فروش می‌رسد. کالاهایی مانند فلزات، محصولات پتروشیمی، سیمان، محصولات کشاورزی و غیره از دیگر کالاهایی است که در این بازار توسط عرضه‌کنندگان عرضه می‌شود. هدف از تشکیل این بازار رفع کمبودهای بازارهای سنتی بوده است. این بازار باعث توسعه مبادلات کالایی شده. علاوه بر این ایجاد کاربردهای دیگر در این بازار، باعث شده که آن به یک بستر جامع خرید و فروش تبدیل شود.
یکی از ویژگی‌های مهمی این بازار که جزء مزایای آن هم محسوب می‌شود، این است بر قیمت‌های عرضه و تقاضا نظارت دقیقی وجود دارد. یعنی تمامی افرادی که در این بازار فعالیت میکنند باید تحت نظر قوانین بورسی باشند. نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده باعث میشوند که قوانین بازار بورس به خوبی اجرا شوند.
قدمت بازار بورس کالا
بازار بورس کالا در سال 1382 توسط شورای عالی بورس راه‌اندازی شد و سپس به ترتیب بورس کالای فلزات و کشاورزی فعالیت خود را شروع کردند. در نهایت در سال 1385، بورس کالا کشاورزی و فلزات با یکدیگر آمیخته شدند و یک بازار واحد را به وجود آوردند.
عمده‌ترین مشکلی که در بازارهای سنتی وجود داشت، نوسانات کاذب قیمت و عدم شفافیت قیمت‌ها بود که با راه‌اندازی بازار بورس کالا این مشکلات برطرف شدند. علاوه بر این هنگامی که بازار بورس کالا به صورت یک نظام سازمان یافته ایجاد شد، راه ورود به بازارهای جهانی هم هموارتر شد.
با به وجود آمدن برخی از تنگناهای اقتصادی و ناکافی بودن بازار سنتی در رفع کمبودها، بازار بورس کالا در پی پاسخ‌گویی به نیازمندی‌های اقتصادی به وجود آمد. پس از این اتفاقات در قرن 19، حالا در سر تا سر جهان، کشورها بورس کالا دارند که معروف‌ترین آن‌ها بورس تجاری شیکاگو و بورس فلزات لندن است.
_1712673575.jpg)
بورس کالا در ایران
تاریخچه آغاز به کار بورس کالا ایران به سال 1382 برمی‌گردد. با تصویب هیئت دولت و مجلس، بورس کالا ایران در شهریورماه 1382، به عنوان اولین بورس کالا کشور، شروع به کار کردند. در ادامه بورس کالا کشاورزی و بورس اوراق بهادار به ترتیب در 1383 و 1384 شروع به کار کردند. البته پس از مدتی با نظر شورای عالی بورس، بورس کشاورزی و فلزات با یکدیگر ادغام شده و در نهایت در سال 1386 تبدیل به بورس کالا ایران شدند. فعالیت‌های بازار بورس کالا، زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار است.
بورس کالا ایران از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
ارکان بازار بورس ایران عبارتند از مجامع عمومی، هیئت مدیره، مدیر عامل و بازپرس یا حسابرس.
بورس کالا از چند بازار تشکیل شده؟
بورس کالا شامل 4 بازار است که ابتدا آن‌ها را نام برده و سپس در مورد هر کدام توضیحی ارائه خواهیم داد. بازارها شامل بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی هستند.
_1712673590.jpg)
بازار فیزیکی
کارکرد بازار فیزیکی را می‌توان مانند بازار سنتی در نظر گرفت؛ با این تفاوت که در بازار فیزیکی مراحل و ساز و کار تحویل کالا بسیار کارآمدتر و پیشرفته‌تر از بازارهای سنتی است. جالب است بدانید که بیشترین معاملات بازار بورس کالا، در بازار فیزیکی اتفاق می‌افتد. هدف از تشکیل بازار فیزیکی، ایجاد فضایی برای تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان مواد خامی مانند محصولات فلزی، کشاورزی، پتروشیمی و غیره و تولیدکنندگان پایین‌دستی است.
بخش‌های مختلف بازار فیزیکی
بازار فیزیکی خود به چند بخش تقسیم می‌شود که در هر بخش مواد مختلفی به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شود. برای مثال در بخش محصولات پتروشیمی، عرضه‌کنندگان محصولات پلیمری و شیمیایی را به صاحبان صنایع و کارخانه‌ها می‌فروشند. در بخش محصولات صنعتی، مواردی از قبیل فولاد، سنگ، میلگرد و غیره به فروش می‌رسد. در بخش فرآورده‌های نفتی محصولاتی مانند قیر، وکیوم باتوم، لوب کات، گوگرد و غیره عرضه می‌شود. در آخرین بخش، که بخش کشاورزی نام دارد محصولاتی مانند جو، ذرت و گندم ارائه می‌شود.
در بازار فیزیکی، معاملات به صورت مزایده انجام می‌شود. یعنی در ابتدا عرضه، فروشنده حداقل قیمتی که برای کالا در نظر گرفته را اعلام کرده و پس از آن خریداران قیمت‌هایی بالاتر از کف قیمت را پیشنهاد میکنند. میزان افزایش قیمت توسط خریداران به میزان تقاضا و عرضه آن کالا مرتبط است.
قراردادهای بازار فیزیکی
قراردادهایی که در بازار فیزیکی برای معاملات از آن استفاده می‌شود شامل قراردادهای نقدی، نسیه و سلف است. در پرداخت نقدی – که روشی معمول و متداول برای انجام معاملات است- خریدار پس از تحویل کالا، در همان زمان وجه را به فروشنده پرداخت می‌کند. یعنی تحویل کالا و پرداخت وجه به صورت همزمان اجرا می‌شود.
مورد بعدی زمانی است که طرفین بر اساس قرداد نسیه با یکدیگر معامله میکنند. در این روش کالا به خریدار تحویل داده می‌شود و وجه آن در موعد مقرر توسط خریدار به فروشنده پرداخت خواهد شد.
در قرارداد سلف، کالا با قیمت فعلی – که میران آن معین است- در زمان آینده به خریدار تحویل داده می‌شود و وجه آن در همان زمان وصول خواهد شد.
حلقه‌های بازار فیزیکی
بازار فیزیکی بورس کالا، شامل دو حلقه/ رینگ صادراتی و داخلی است. در حلقه معاملاتی داخلی، تنها کالاهایی که بازار هدف آن‌ها داخل ایران است را شامل می‌شود اما در حلقه صادراتی، بازار هدف خارج از ایران است.
بازار فرعی
کارکرد بازار فرعی، تقریبا مانند بازار فیزیکی است. از این نظر که تمامی قراردادهای این دو بازار با یکدیگر مشابه بوده و هر دو بازار دارای حلقه‌های داخلی و خارجی هستند. علاوه بر این، تمامی محصولاتی که در بازار فیزیکی عرضه میشوند، در بازار فرعی هم قابل دسترس‌اند. وجه تمایز این دو بازار این است که قواعد این بازار نسبت به بازار فیزیکی آسان‌تر است و افراد بیش‌تری می‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شود.
بازار مشتقه
بازار مشتقه یکی از جدیدترین قسمت‌های بازار بورس کالا محسوب می‌شود که در جهت ایجاد تعریف جدید برای انجام برخی از معاملات به وجود آمده است. شکل دیگر این معاملات در بازار مشتقه برای افراد خاصی پدید آمده است.
در بازار مشتقه، یک دارایی پایه- که می‌تواند هر چیزی اعم از محصولات کشاورزی، فلزی یا نفتی باشد- به عنوان پایه معامله قرار می‌گیرد تا قراردادها روی آن منتشر شوند. بیش‌تر افرادی که تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار را دارند، از سرمایه‌گذاران خرد هستند.
بازار مشتقه شامل «قراردادهای آتی» و «اختیار معامله» است که در ادامه راجع به آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
_1712673608.jpg)
قرارداد آتی
در قرارداد آتی، فروشنده متعهد می‌شود که در زمان معین، مقدار معینی از جنس معین را به قیمت معین – که در همین حالا تعیین میکنند- بفروشد. در طرف دیگر، خریدار هم متعهد می‌شود که کالا را با شرایط تعیین شده خریداری کند.
برای این که هر دو طرف این قرارداد بر روی تعهد خود پابرجا بمانند، لازم است که وجهی را به عنوان وجه تضمین، نزد اتاق پایاپا بورس بگذارند. در صورتی که قیمت اجناس ذکر شده دچار نوسان شد، طرفین باید نسبت به تعدیل وجه تضمین، اقدام کنند.
از اختیارات اتاق پایاپای بورس می‌توان به تصرف وجه تضمین اشاره کرد. یعنی هنگامی که هر دو طرف وجه تضمین را به اتاق دادند، اتاق پایاپا از طرف هر دو آن‌ها وکیل است که در وجه مربوطه تصرف کند. مثلاً می‌تواند قسمتی از آن را در اختیار یکی از طرفین قرار دهد. وکالت این اتاق تا هنگام تسویه طرفین پابرجاست.
قرارداد اختیار معامله
در این نوع قرارداد، یکی از طرفین – فروشنده- متعهد می‌شود که در صورت درخواست طرف دیگر، تعداد مشخصی از دارایی
پایه را به قیمت معین به خریدار بفروشد. تفاوت این قرارداد با « قرارداد آتی» در این است که در قرارداد اختیار معامله، تنها یکی از طرفین متعهد میشوند، اما در قرارداد آتی، هر دو طرف باید نسبت به معامله متعهد باشند.
در این قرارداد هم وجه تضمین وجود دارد، اما تنها فروشنده آن را پرداخت می‌کند و خریدار تکلیفی ندارد. فروشنده موظف است متناسب با تغییرات قیمت، وجه معامله را تعدیل کند.
اوراق اختیار در بازار ثانویه قابل فروش می‌باشند. این اوراق شامل دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش است.
بازار مالی
بازار مالی با هدف تامین مالی بخش‌های تولیدی با استفاده از سرمایه‌های بلااستفاده پدید آمده است. این بازار شامل سه بخش است که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:
سلف موازی استاندارد
در این بخش، فروشنده بهای کالایی که در آینده می‌دهد را به صورت نقدی دریافت می‌کند. تفاوت این اوراق با معاملات سلف در این است که این اوراق دارای بازار ثانویه هستند و خرید و فروش آن‌ها پیش از رسید موعد امکان‌پذیر است.
سر رسید این اوراق معمولاً یک‌ساله است و باعث می‌شود بخش مالی صنابع بالادستی در دراز مدت تامین شود. علاوه بر این اوراق سلف موازی دارای سود تضمینی هستند و خریدار آن‌ها قطعا به سود خواهد رسید.
گواهی سپرده کالایی
گواهی سپرده کالایی یک برگه بهادار است که مشخص می‌کند دارنده آن برگه، میزان مشخصی کالای سپرده شده نزد انبار بورس دارد. پشتوانه این دارایی همان قبضی است که توسط انباردار صادر می‌شود. این روش اولین بار برای کمک به بخش کشاورزی به اجرا درآمد و تجربه موفقی را پشت سر گذاشت.
اگر مشتری بخواهد این اوراق را معامله کند، باید ابتدا قبض انبار را به اتاق پایاپای بورس سپرده کند و پس از آن می‌تواند این گواهی سپرده کالایی را در بازار ثانویه معامله کند. در غیر این صورت، مالک می‌تواند هر زمان که خواست به انبار مراجعه کرده و کالا خود را دریافت کند.
دو گروه از افراد از این گواهی استفاده میکنند. یکی افرادی که مصرف‌کننده هستند و پس از خرید اوراق، محصولات خود را تحویل می‌گیرند و گروه دوم هم کسانی هستند که قصد دریافت محصول را نداشته و فقط به دلیل سودگیری از نوسان قیمت، این اوراق را خریداری کرده‌اند.
_1712673647.jpg)
صندوق سرمایه‌گذاری کالایی
در این بخش از طریق فروش واحدهای سرمایه‌گذاری، سرمایه را جذب کرده و سپس آن را بر روی اوراق بهادار مبتنی بر کالا سرمایه‌گذاری میکنند. مزیت این روش برای سرمایه‌گذاری این است که خریدار دیگر لازم نیست که خود کالا را خریداری و نگهداری کند؛ بلکه با خرید اوراق مالکیت آن‌ها را به دست می‌آورد. یعنی در این صندوق‌ها، وجوه سرمایه‌گذاری شده برای خرید کالایی خاص صرف شده و کسانی که می‌خواهند روی آن کالا سرمایه‌گذاری کنند، اقدام به خرید واحدهای این صندوق میکنند.
کاربران بورس کالا چه کسانی هستند؟
به طور کلی دو دسته از افراد در بازار بورس کالا فعالیت میکنند که هدف این دو گروه کاملا با یکدیگر متفاوت است.
دسته اول کسانی هستند که می‌خواهند کم‌تر ریسک کنند و از نوسان قیمت‌ها در امان بمانند. این افراد با توجه به این که قیمت‌های بازار اصلی به صورت مداوم دچار نوسانات کاذب می‌شود، برای کاهش اثرگذاری این نوسانات روی کسب و کارشان به بازار بورس کالا رو می‌اورند. بیش‌تر این افراد جزء تولیدکنندگان یا مصرف‌کنندگان عمده هستند.
دسته دوم که طرف مقابل دسته اول به حساب می‌آیند، کسانی هستند که از نوسانات قیمت برای ایجاد سود استفاده میکنند. این افراد که با نام سوداگران شناخته میشوند، در بورس کالا با استفاده از نوسان قیمت‌ها سود به دست می‌آورند.
چه عقودی در بورس کالا اجرا می‌شود؟
تمامی قراردادهایی که در بازار بورس کالا انجام میشوند بر طبق قانون بوده و شامل نقدی، سلف، نسیه، صلح، آتی، معاوضه و اختیار معامله می‌باشد.
_1712673667.jpg)
فعالیت در بازار بورس کالا
اگر قصد دارید در بازار بورس کالا فعالیت کنید، ابتدا باید برای دریافت کد بورسی اقدام کنید. اگر هنوز کد بورسی ندارید و روش دریافت آن را نمی‌دانید، به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله همه چیز درباره کد بورسی را مطالعه کنید.
سخن آخر
بورس بازار کالا مکانی امن برای سرمایه‌گذاری روی کالاهای اولیه و خام است. هر فرد می‌تواند با داشتن یک کد بورسی اقدم به خرید یا سرمایه‌گذاری روی یک کالای خاص کند و از این طریق به سود برسد. با توجه به این که قیمت‌های بازار بورس کالا از نوسانات معمول بازار پیروی نمی‌کنند و توسط کارشناسان بورسی تنظیم میشوند، سود بیش‌تری را نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند.