مهم‌ترین کاری که لازم است پس از دریافت کد بورسی انجام دهید، آشنایی با دیگر مفاهیم بازار بورس و یادگیری آن‌هاست. یکی از این مباحث، شاخص بورس است. کلمه شاخص به معنی نماگر است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات متغیر در بازه‌های زمانی مختلف را مشاهده کرد. شاخص بورس برای تحلیل عملکرد بخش‌های مختلف بازار سرمایه به کار می‌رود. شاخص یکی از معیارهای مهم برای سنجش سرمایه‌گذاری هستند که با بررسی آن‌ها می‌توان از وضعیت بورس در گذشته و حال مطلع شد و آن‌ها را با هم مقایسه کرد. از طریق شاخص‌های بورسی می‌توان وضعیت کلی بازار را سنجید و تغییرات احتمالی قیمت‌ها را حدس زد. این اعداد مخصوصا در اهداف آماری بسیار حائز اهمیت هستند. سرمایه‌گذاران با تحلیل شاخص‌های بورس و به دست آوردن نوسانات در مورد سرمایه‌گذاری تصمیم می‌گیرند. بنابراین می‌توان گفت تمام فعالان و متخصصین حوزه سرمایه‌گذاری و بورس با این مباحث آشنا هستند و از این‌ها در تحلیل بازار و به دست آوردن زمان مناسب سرمایه‌گذاری برای به دست آوردن سود بیش‌تر استفاده می‌کنند. به طور کلی هر شاخص به دو قسمت شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم میشود. با توجه به میزان اهمیت این موضوع، در این مقاله با رایج‌ترین شاخص‌های بورسی آشنا می‌شویم.
_1701006121.jpg)
وظیفه شاخص بورس چیست؟ چرا شاخص‌ها اهمیت دارند؟
همانطورکه اشاره شد، شاخص ماهیت تغییرات متغیرها را به ما نشان می‌دهد.
در علم اقتصاد از شاخص برای مشاهده و بررسی تغییرات بازار استفاده میشود و تغییرات هر پارامتر از طریق شاخص به نمایش گذاشته میشود. اگر بخواهیم در بازاری نظیر بازار سرمایه و سهام، قیمت و نوسانات شرکت‌های مختلف و سهام آن را بررسی کنیم، استفاده از شاخص بهترین راه است. علاوه بر این هر شاخص می‌تواند وجه متفاوتی از بازار را به نمایش بگذارد؛ به همین دلیل است که برای تحلیل این بازار از انواع مختلف شاخص‌ها استفاده میشود.
هر شاخص وظیفه تحلیل یک پارامتر خاص را دارد. مثلا در شاخص 50 شرکت برتر، ما تنها 50 شرکت را مورد بررسی قرار می‌دهیم اما برای به دست آوردن شاخص کل، تمامی شرکت‌های بورسی را دخیل می‌کنیم.
درک شاخص‌های بورس، دانستن تفاوت‌های میان آن و بررسی صحیح به سهامداران کمک می‌کند تا به درک درستی از شرایط بورس برسند و روند آن را بهتر ارزیابی کنند.
شاخص کل بورس
پرکاربردترین شاخص بورسی، شاخص کل یا TEDPIX است. شاخص کل در بازار بورس به بررسی عملکرد کلی بازار سهام می‌پردازد. این شاخص همان شاخصی است که از عدد آن در خبرها به عنوان شاخص بورس نام می‌برند. این شاخص در میان سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی، یکی از پرکاربردترین شاخص‌ها است.
عدد شاخص کل، سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را نشان می‌دهد. یعنی افزایش و کاهش شاخص کل به ما نشان می‌دهد که آیا میانگین بازده سرمایه‌گذاران بورسی افزایش داشته یا کاهش پیدا کرده است؟
یکی از نکاتی که می‌تواند دیدگاه شفاف‌تری نسبت به عملکرد بازار بورس به ما بدهد، مقایسه شاخص کلی در دو سال است. برای مثال فرض کنیم شاخص کل در سال 94 برابر با 80000 بوده و در سال 95 به 120000 رسیده است. این اعداد نشان می‌دهند که میانگین بازدهی بورس در یک سال 50% بوده است. حالا اگر سبد خرید شما از سهام تمام شرکت‌های بورسی متناسب با وزن‌شان در شاخص بورس سهم داشته باشد، یعنی شما 50% بازدهی کسب کرده‌اید. البته تنها در شرایط گفته شده میزان شاخص و بازده برابر است و در غیر این صورت سرمایه‌گذاران برابر با شاخص سود نمی‌کنند.
عدد شاخص کل با استفاده از از فرمول زیر به دست می‌آید: ارزش جاری بازار سهام در سال مورد محاسبه تقسیم بر ارزش جاری بازار در سال پایه، ضرب در 100.
طبق این فرمول، هر چه سرمایه شرکت‌ها بیش‌تر باشد و شرکت بزرگ‌تر باشد، روی عدد شاخص تاثیر بیش‌تری می‌گذارند. مثلا شرکتی مانند فولاد مبارکه چندین برابر یک شرکت کوچک بر عدد شاخص بورس موثر است.
_1701006149.jpg)
شاخص قیمت و بازده نقدی
این شاخص در واقع همان شاخص کل است. به دلیل این که شاخص کل علاوه بر قیمت سهام شرکت‌ها، سود نقدی پرداخت شده توسط آن‌ها را هم شامل میشود، از آن تحت عنوان شاخص قیمت و بازده هم یاد می‌کنند.
برای این که دید شفاف‌تری نسبت به شاخص کل داشته باشیم بهتر است یک مثال بزنیم: فرض کنید که شاخص کل بورس در پایان سال 1387 معادل 1307707 واحد بوده و در انتهای سال 1388 برابر با 512900 بوده است؛ با توجه به فرمول شاخص، می‌توان گفت که شاخص کل در فاصله سال‌های 87 تا 88 برابر با 794807 واحد داشته است. یعنی حدود 150% رشد کرده است.
شاخص کل هم وزن
بر اساس نظر برخی از فعالان بازار سرمایه، بررسی فقط شاخص کلی نمی‌تواند دید شفاف و واقعی برای تحلیل به ما بدهد. در اندازه‌گیری شاخص کل هم وزن، تمامی شرکت‌های بورسی جدا از اندازه آن، به یک اندازه در این شاخص تاثیر می‌گذارند. یعنی تغییرات قیمت سهم شرکت‌های کوچک به اندازه تغییرات قیمت شرکت‌های بزرگ اهمیت دارد. در شاخص هم وزن تعداد سهام شرکت‌ها نقشی در محاسبه شاخص ندارند. بنابراین نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های کوچک به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکت‌های بزرگ اهمیت دارد و بر شاخص تاثیر می‌گذارد. به گفتار دیگر 5 درصد نوسان قیمت شرکت فولاد مبارکه با 5 درصد نوسان شرکت قند برابر محاسبه میشود. یکی از اشکالاتی که به شاخص کل وارد است این است که معاملات هماهنگ شده در سهام‌های بزرگ که بیش‌ترین تاثیر را در شاخص کل دارند، باعث میشود که شاخص کلیت بازار به صورت مصنوعی مثبت شود. یعنی کسی نمی‌تواند با خرید سهام‌هایی که وزن بیش‌تری دارند شاخص کلی بورس را بالاتر ببرد و بازار را مثبت‌تر از چیزی که هست نشان دهد.
در نظر گرفتن این شاخص در کنار شاخص کل، دید شفاف‌تری را به سرمایه‌گذاران می‌دهد. برای این که با اهمیت عملکرد این شاخص بیش‌تر آشنا شوید، به این مثال توجه کنید: مثلاً در یک روز شاخص کل هم وزن منفی باشد اما شاخص کل بازار مثبت. در این صورت می‌توان نتیجه گرفت که روند بازار در آن روز به طور کلی کاهشی بوده است و شاخص کل به دلیل معاملات شرکت‌های بزرگ‌تر بازار مثبت شده است. همانطور که گفته شد بررسی همزمان شاخص کل هم وزن و شاخص کل می‌تواند دید بهتری به فعالان بازار سرمایه بدهد.
شاخص قیمت
در محاسبه شاخص قیمت، بر خلاف شاخص کل، تنها قیمت هر سهم بر عدد شاخص تاثیر می‌گذارد و سود نقدی شرکت‌های بورسی در نظر گرفته نمی‌شود. این شاخص مانند شاخص TEDPIX محاسبه میشود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ارزش جاری شرکت‌ها در شاخص قیمت از سود نقدی تقسیم شده توسط شرکت تاثیر نمی‌پذیرد و تنها از ضرب قیمت سهام در تعداد سهام به دست می‌آید. در به دست آوردن شاخص قیمت، وزن شرکت‌ها اهمیت دارد. مانند شاخص TEDPIX هر چه شرکت بزرگ‌تر باشد و به اصطلاح وزن بیش‌تری داشته باشد، تغییرات ان تاثیر بیش‌تری بر این شاخص خواهد داشت.
محاسبه و تحلیل این شاخص زمانی کارایی دارد که فقط قصد داریم تغییرات قیمت را دنبال کنیم و نمی‌خواهیم میزان سود هر سهم در شاخص ما تاثیر داشته باشد. استفاده از این شاخص هنگامی که شخص به دنبال سودگیری کوتاه مدت است، اهمیت بیش‌تری دارد.
تفاوت شاخص هم وزن و شاخص قیمت در چیست؟
تفاوت شاخص هم وزن و شاخص قیمت، مانند تفاوت شاخص کل و شاخص هم وزن است. شاخص قیمت، سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس را بیان می‌کند؛ یعنی میانگین بازده ناشی از افزایش قیمت سهام.
وجه اشتراک شاخص قیمت و شاخص کل در این است که در هر دو، تاثیر شرکت‌های بزرگ‌تر بر شاخص بیش‌تر است و شرکت‌های کوچک، تاثیر کم‌تری بر شاخص می‌گذارند. یعنی میزان تاثیرگذاری هر شرکت بر شاخص وابسته به وزن آن شرکت در بورس است.
تفاوت شاخص هم وزن با شاخص قیمت و شاخص کل هم در این است که در شاخص هم وزن، تغییرات قیمت تمام شرکت‌ها، فارغ از اندازه آن‌ها در نظر گرفته میشود.
_1701006194.jpg)
شاخص سهام آزاد شناور
سهام شناور آن بخش از سهام شرکت‌ها است که در اختیار سهامداران خرد قرار می‌گیرد. دارندگان این بخش از سهام شرکت، آماده عرضه و فروش این سهام هستند. این سهام توسط سهامداران راهبردی خریداری نمی‌شود زیرا این خریداران تمایل دارند سهام خود را در بلندمدت نگهداری کنند. در واقع خریداران راهبردی مالکان سهام بیش‌تر در شرکت‌های سهامی هستند که تمایل دارند درصد قابل توجهی از شرکت را تصاحب کنند.
نحوه محاسبه شاخص سهام آزاد شناور یا TEFIX تقریبا شبیه به محاسبه شاخص کل است. تفاوت محاسبه این دو شاخص در این است که در محاسبه سهام شناور به جای این که سهام کل شرکت‌ها را محاسبه کنیم، تنها تعداد سهام شناور هر شرکت وارد میشود. هدف از به دست آوردن میزان سهام شناور، پیگیری رفتار بخشی از سرمایه‌گذاران است که قدرت نقدشوندگی بالاتری دارند.
برای بررسی سهام شناور می‌توانید به سایت فناوری بورس تهران مراجعه کرده و سپس وارد صفحه نماد شرکت‌ها شوید. در این قسمت نماد هر شرکت به همراه سهام شناور آن قابل مشاهده است. علاوه بر این می‌توانید با مراجعه به صفحه اصلی سایت در خصوص مقدار و تغییرات شاخص آزاد شناور اطلاعات کسب کنید.
شاخص 50 شرکت برتر بازار
در هر دوره سه ماهه، لیست شرکت‌های برتر پذیرفته شده در اوراق بهادار تهران، توسط همین سازمان منتشر میشود که شامل 50 شرکت است. نحوه محاسبه شاخص 50 شرکت برتر بازار تقریبا با نحوه محاسبه شاخص کل مشابه است. تنها تفاوت محاسبه این دو شاخص این است که به جای محاسبه ارزش جاری تمام شرکت‌های فعال در بازار، ارزش جاری 50 شرکت برتر محاسبه میشود. این شاخص بر اساس میزان نقدشوندگی سهام است. بدین معنا که خرید و فروش آسان‌تر و سریع‌تر سهام در این شاخص مدنظر قرار می‌گیرد. پس هر کدام از شرکت‌ها که سهام آن با سرعت بیش‌تری مبادله شود یا به اصطلاح نقدشوندگی بیش‌تری داشته باشد، مورد توجه قرار می‌گیرد. این شاخص تغییرات سطح عمومی قیمت سهام آن 50 شرکتی را به نمایش می‌گذارد که سهام نقدشونده‌تری دارند. در این شاخص تعداد سهام منتشر شده توسط شرکت‌ها دارای اهمیت است.
_1701006230.jpg)
شاخص صنعت
شرکت‌های صنعتی شرکت‌هایی هستند که در حیطه صنایع مختلف فعالیت می‌کنند. شاخص صنعت هم به معنای سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت است و عملکرد هر کدام از این صنایع تحت عنوان هر شاخص جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مثلاً صنایع خودرو، محصولات شیمیایی یا دارو.
شیوه محاسبه شاخص صنعت مانند شاخص کل است. تنها تفاوت این شاخص با شاخص کلی در نوع فعالیت شرکت‌ها است. در محاسبه شاخص کل، تمامی شرکت‌ها را مدنظر قرار می‌دهیم اما در شاخص صنعت تنها شرکت‌هایی را مورد محاسبه قرار می‌دهیم که در حوزه صنعت فعالیت می‌کنند. این شاخص به دلیل نوع شرکت‌های فعال مانند پتروشیمی وخودروسازی، بیش از این که مورد توجه خریداران یا سرمایه‌گذاران باشد، مورد توجه سیاستمداران قرار می‌گیرد.
شاخص بازار اول و دوم
شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول در بازار اول و دسته دوم در بازار دوم جا می‌گیرند. نحوه و معیار دسته‌بندی این شرکت‌ها براساس ساختار مالی آن‌ها است.
در واقع می‌توان گفت هر شرکت که حداقل دارای 20% سهام شناور باشند، حداقل هزار میلیارد ریال سرمایه ثبت شده داشته باشند، مدت فعالیت آن‌ها پس از پذیرش بیش‌تر از 3 سال باشد و در ترازنامه آن‌ها زیان انباشته وجود نداشته باشد، در دسته‌بندی بازار اول قرار می‌گیرند. سودآوری شرکت‌هایی که به بازار اول وارد می‌شوند باید برای سه دوره مالی متوالی منتهی به زمان پذیرش، توسط سازمان تائید شده باشد. شاخص بازار اول بورس، سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که تمام ویژگی‌های ذکر شده را داشته باشند.
شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند، خود به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند که برای هر کدام از این‌ها یک شاخص وجود دارد که سطح عمومی قیمت و نوسان آن را نشان می‌دهد.
سطح عمومی قیمت سهام باقی شرکت‌هایی که نتوانستند در بازار اول پذیرفته شوند و ویژگی‌های ورود به این بازار را نداشتند، با شاخص بازار دوم بورس بررسی میشود.
تفاوت شاخص کل با شاخص کل بازار اول
گفتیم در محاسبه شاخص کل، ارزش هر شرکت به وزن آن شرکت مرتبط است. یعنی شرکت‌های بزرگ‌تر و پرسرمایه‌تر تاثیر بیش‌تری بر شاخص کل دارند.
علاوه بر این در شاخص بازار اول و دوم، شرکت‌ها را براساس وضعیت سودآوری، سهام شناور و غیره به دو دسته تقسیم کردیم و شرکت‌های پربازده و قوی‌تر را در بازار اول دسته‌بندی کردیم.
تفاوت این دو شاخص در این است که در شاخص کل، فارغ از قوی بودن یا نبودن شرکت و سوددهی، تمامی آن‌ها را در محاسبه شاخص در نظر می‌گیریم؛ اما در شاخص اول تنها شرکت‌های قدرتمند و سودده حضور دارند.
_1701006260.jpg)
شاخص بازارهای جهانی
بورس و بازار مالی هر کشور شاخص‌های مختص خود را دارد. افرادی که در بورس دیگر کشورها فعالیت می‌کنند، این شاخص را بررسی و تحلیل می‌کنند. از شناخته‌شده‌ترین شاخص‌های بازار جهانی می‌توان به شاخص نزدک (Nasdaq) و شاخص داو جونز (Dow Jones) اشاره کرد.
سخن آخر
بررسی و شناخت شاخص‌های بورس می‌تواند ما را به درک صحیحی از بازار و نحوه کار آن برساند و تاثیر زیادی در تصمیم‌گیری ما داشته باشد. با مقایسه این شاخص‌ها می‌توانیم به نتیجه هوشمندانه‌تری دست پیدا کنیم؛ این موضوع می‌تواند میزان سود ما در بازار سهام را افزایش دهد.
پس از مطالعه این مقاله شما با انواع مهم شاخص‌های بورسی آشنا شدید و حالا می‌توانید با بررسی آن‌ها بازار را زیر نظر داشته باشید. در صورتی که هر گونه سوال در رابطه با این شاخص‌ها، نحوه کار آن‌ها و غیره داشتید، می‌توانید از بخش نظرات همین پست با کارشناسان ما در ارتباط باشید.